Chữ nghĩa Nam bộ: Khi từ ngữ trở thành hình ảnh cuộc sống

Nếu bạn từng quan tâm đến ngôn ngữ và văn hóa miền Nam, cuốn sách "Chữ nghĩa Nam bộ" sẽ là một tài liệu thú vị và bổ ích. Tác phẩm gồm 131 bài viết ngắn, như những câu chuyện nhỏ, giải thích 131 từ ngữ phổ biến trong cuộc sống của người dân Nam bộ.

Từ ngữ trong sách được tác giả chọn lựa từ những phương ngữ Nam bộ phổ biến, hình thành trong quá trình cha ông ta rời miền Bắc, miền Trung để mở đất phương Nam từ hơn 300 năm trước. Điều này làm cho những từ ngữ này có một nét riêng, phản ánh cuộc sống và văn hóa của vùng đất này.

Ví dụ, từ "Áo chim cò" được tác giả giải thích với ý nghĩa sau: "Áo chim cò trong phương ngữ Nam bộ chỉ đề cập đến ba trường hợp: 1. áo mặc có hình chim cò in trên vải; 2. áo có nhiều hoa văn, đường vẽ in trên nền vải; 3. áo có nhiều màu sắc rực rỡ, lòe loẹt". Có nghĩa là việc mặc áo chim cò không phải là điều bị phê phán, nhưng nó thể hiện sự "quê mùa" hoặc "không biết thời trang" của người mặc áo đó.

Một từ khác là "Ăn cơm hớt" có ý nói "người nhanh nhẩu trả lời, nói thay cho người khác hay giành lời trước người khác định nói". Tác giả dẫn một câu nói đời thường như một ví dụ: "Ai có hỏi mày đâu mà mày tài khôn trả lời. Đồ ăn cơm hớt!". Nghĩa khác của "Ăn cơm hớt" là "giành phần trước, chiếm phần của người khác", khi mà một người chưa đến lượt nhưng lại tranh lấy phần của người khác.

Cuốn sách còn giới thiệu nhiều từ ngữ khác như Anh Hai, Ba Tàu, Ba rọi, Bắt địa, Búng, Bưng, Cầu khỉ, Chành, Chém vè, Có giang, Dậm cá, Dân cậu, Dân chơi miệt vườn, Dân hàng xáo, Dân thương hồ, Dân tứ chiếng, Đá cá lăn dưa, Khỉ dọc, Loạn cào cào, Miệt dưới, Miệt trên, Mùa len trâu, Nấu cù lao, Tắc chàng hảng, Tân cổ giao duyên, Thị thiềng, Trất, Xà neng... Mỗi từ ngữ này được cắt nghĩa thông qua ví dụ thực tế, giúp người đọc dễ hiểu hơn về chúng.

Cuốn sách "Chữ nghĩa Nam bộ" là sự đóng góp của TS Huỳnh Công Tín, người đã dành thời gian và công sức để tìm hiểu và phổ biến văn hóa miền Nam. Qua những câu chuyện được trình bày trong sách, bạn sẽ có cái nhìn rõ hơn về đặc thù của vùng đất này - một vùng đất nông nghiệp, sông nước, có lẽ nhờ vào sự lao động cần cù và đầu óc thực tế, đã tạo nên một cuộc sống "Văn minh miệt vườn" và những người văn chương, nhà khoa học, nhà văn hóa nổi tiếng. Đây cũng là cách ngôn từ của người miền Nam thể hiện sự "tính riêng" và gắn kết mật thiết với thực tế môi trường.

Huỳnh Kim